مغز انسان، به عنوان جایگاه زندگی ذهنی از پیچیده‌ترین فرآیند‌های فکری گرفته تا کنترل معمول و ناخودآگاه بدن، یک عضو بسیار پیچیده است. این عضو‌ بدن،‌ مانند سایر اعضا، از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. در ادامه درباره قسمت‌ها مختلف و آناتومی مغز توضیح می‌دهیم…

مخ

بزرگترین بخش مغز که مخ نام دارد بسیار تکامل یافته است. بالاترین قسمت آن به دو نیمکره تقسیم می‌شود که هر کدام دارای چهار لوب است که در داخل آن بخش‌های فرعی بسیاری وجود دارد. قشر مخ لایه بیرونی مغز را تشکیل می‌دهد. ساختار‌های اساسی مانند عقده‌های قاعده‌ای، آمیگدال و هیپوکامپ در عمق بیشتری در مغز قرار دارند.

به سمت پایین مغز ساختار‌های ابتدایی‌تری از جمله مخچه و ساقه مغز قرار دارند. این‌ها همچنین عملکرد‌های حیاتی را انجام می‌دهند. دوجفت اعصاب جمجمه‌ای که در قسمت‌هایی از مغز می‌گذرند، مغز را مستقیماً به ماهیچه‌ها و اندام‌های حسی در سر، گردن و قسمت بالایی بدن متصل می‌کنند.

مخچه

مخچه (لاتین به معنای “مغز کوچک”) مملو از ۵۰ درصد از نورون‌های موجود در کل سیستم عصبی مرکزی است. در عقب و به سمت پایین مغز، زیر مخ و پشت ساقه مغز قرار دارد.

مانند مخ بزرگتر، دارای دو نیمکره مخصوص به خود است که هر کدام شامل یک لایه بیرونی ماده خاکستری و یک ناحیه داخلی از ماده سفید است.

مخچه نقش اصلی را در کنترل حرکات بدن و یادگیری وظایف بدنی ایفا می‌کند. مخچه بر اساس سیگنال‌های گوش داخلی و ماهیچه‌ها، بدن را قادر می‌سازد تا تعادل و وضعیت بدن را حفظ کند.

ساقه مغز

ساقه مغز که در پایین مغز قرار دارد از سه قسمت اصلی تشکیل شده است: مغز میانی، پونز و بصل النخاع. مغز میانی بالاترین قسمت ساقه مغز است. در میان عملکرد‌های دیگر، مسئول رفلکس‌های خاصی است، به پردازش اطلاعات بینایی و شنوایی کمک می‌کند و به کنترل حرکات چشم و همچنین سایر حرکات بدن کمک می‌کند.

پونز (از لاتین “پل”) پایه‌ای برای اتصالات بین قسمت‌های مختلف مغز، از جمله بین مخچه و قشر مخ و همچنین بین مخچه و مدولا است. این شامل نقاط انتهایی چندین اعصاب جمجمه‌ای است که ناحیه صورت و مغز را به هم پیوند می‌دهند. بصل النخاع (یا مدولا) پایین‌ترین قسمت ساقه مغز است.

برای کنترل عملکرد‌های اساسی و غیر ارادی از جمله تنفس، هضم، ضربان قلب و برخی رفلکس‌ها (مانند رفلکس گگ و عطسه) مهم است. این به طور مستقیم به نخاع متصل می‌شود و به انتقال سیگنال‌ها از ستون فقرات به بقیه مغز کمک می‌کند.

بطن‌ها مغزی

مغز همچنین شامل چهار فضای به هم پیوسته به نام بطن است که مایع مغزی نخاعی را تولید می‌کند و با آن پر می‌شود. این مایع در قسمت بیرونی مغز و نخاع توزیع می‌شود، جایی که بالشتکی در برابر ضربه فیزیکی ایجاد می‌کند و به حفظ عملکرد طبیعی کمک می‌کند.

مغز و نخاع با هم ساختار فرمان بدن را تشکیل می‌دهند: سیستم عصبی مرکزی. سیستم عصبی محیطی در سراسر بدن گسترش می‌یابد و اعصابی را در بر می‌گیرد که از نخاع و مغز منشعب می‌شوند.

نیمکره‌های مغز

مغز از نظر فیزیکی به دو نیمه تقسیم می‌شود – نیمکره چپ و نیمکره راست – و عملکرد‌های آن به روش‌های خاصی تخصصی است. هر دو نیمکره از نزدیک با هم کار می‌کنند و از طریق دسته‌ای از رشته‌های عصبی، جسم پینه‌ای، ارتباط برقرار می‌کنند که پلی بین آن‌ها تشکیل می‌دهد.

نیمکره چپ حرکت طرف مقابل (راست) بدن را کنترل می‌کند. از جمله وظایفی که برای آن تخصص دارد، توانایی صحبت کردن و جنبه‌های درک زبان است، اگرچه توانایی زبانی هر دو نیمکره را در بر می‌گیرد. ناحیه بروکا و ناحیه ورنیکه، بخش‌هایی از مغز که هر دو با زبان مرتبط هستند، معمولاً در نیمکره چپ قرار دارند.

نیمکره راست حرکت سمت چپ بدن را کنترل می‌کند. نیمکره راست نسبت به چپ در برخی از جنبه‌های پردازش فضایی، از جمله روابط سه بعدی بین‌اشیاء، تخصصی است. همچنین به نظر می‌رسد که برای پردازش جنبه‌های غیر تحت اللفظی زبان، مانند استعاره‌ها، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در حالی که هر نیمکره وظایف خاصی دارد که مخصوصاً برای آن‌ها طراحی شده است، فعالیت‌های ذهنی گسترده و کیفیت‌هایی مانند ادراک، خلاقیت و استدلال توسط هر دو نیمکره با هم انجام می‌شود.

لوب‌های مغز

نیمکره‌های مغز معمولاً بر اساس چهار ناحیه بزرگ ترسیم می‌شوند – لوب فرونتال، لوب تمپورال، لوب جداری و لوب پس سری – با یکی از هر یک در هر دو نیمه مغز.

لوب‌های فرونتال قسمت جلوی مغز را تشکیل می‌دهند و مستقیماً از پشت پیشانی شروع می‌شوند. برای عملکرد اجرایی مهم است، لوب‌های فرونتال در تصمیم‌گیری، توجه، تولید حرکات ارادی (که توسط ناحیه حرکتی لوب فرونتال کنترل می‌شود) و گفتار همراه با سایر توانایی‌های ارادی و غیرارادی دیگر نقش دارند.

در آناتومی مغز، لوب‌های جداری در پشت لوب‌های فرونتال قرار دارند. لب‌ جداری شامل نواحی حسی اولیه هستند که در پردازش اطلاعات مربوط به طعم، لمس، دما و حرکت نقش دارند. لوب‌های جداری نیز در پردازش زبان از جمله خواندن نقش دارند.

لوب‌های تمپورال در دو طرف مغز قرار دارند. آن‌ها حاوی قشر اولیه شنوایی هستند و اطلاعات را از گوش‌ها پردازش می‌کنند. آن‌ها همچنین با لوب اکسیپیتال برای پردازش اطلاعات بصری کار می‌کنند.

لوب‌های تمپورال به شدت در یادگیری و حافظه نقش دارند. لوب تمپورال داخلی شامل ساختار‌های مهمی از جمله هیپوکامپ و آمیگدال است.

لوب‌های پس سری قسمت پشتی مغز را تشکیل می‌دهند. آن‌ها حاوی قشر بینایی اولیه هستند و برای بینایی بسیار مهم هستند.

قشر

قشر مخ نازک‌ترین و بیرونی‌ترین لایه مغز است که در تمام لوب‌های مغز امتداد دارد. عرض آن فقط ۱. ۵ تا ۵ میلی‌متر است و از نورون‌هایی تشکیل شده است که “ماده خاکستری” مغز را تشکیل می‌دهند و بسیاری از کار‌های مغز را انجام می‌دهند. (ماده خاکستری قشر مغز توسط رشته‌های عصبی که “ماده سفید” مغز را تشکیل می‌دهند با بقیه مغز در ارتباط است.)

ظاهر متمایز و چروکیده قشر به دلیل برجستگی‌های مختلف (ژیری) و شیار‌ها (سوخت) آن است. این‌ها سطح کل بزرگتری را در یک فضای متراکم ایجاد می‌کنند – و بنابراین فضای بیشتری برای نورون‌ها – نسبت به یک لایه کاملاً صاف از سلول‌های مغزی.

زیر قشر

مجموعه‌ای از ساختار‌ها در هسته مغز هستند که عملکرد‌های مهم مختلفی را انجام می‌دهند. برخی از این اجزای ضروری عبارتند از:

تالاموس شبیه یک‌ایستگاه رله است و سیگنال‌هایی را دریافت می‌کند که به مغز و سایر قسمت‌های سیستم عصبی ‌می‌روند.

این بخشی جدایی ناپذیر از سیستم پردازش حسی است، اما در حرکت، احساسات، حافظه و سایر عملکرد‌ها نیز دخالت دارد. مغز دارای دو تالامی است که یکی در دو طرف است.

هیپوتالاموس تقریباً به اندازه نخود، در زیر تالاموس، در تنظیم بدن، از جمله کنترل دمای بدن، خواب و بیداری، گرسنگی، و ترشح هورمون استرس کورتیزول و سایر هورمون‌ها نقش دارد.

هیپوتالاموس خودش تعدادی هورمون از جمله اکسی توسین، دوپامین، وازوپرسین و غیره تولید می‌کند. این به طور مستقیم به غده هیپوفیز متصل است و بر عملکرد غده هیپوفیز تأثیر می‌گذارد که هورمون‌های مختلفی را در جریان خون آزاد می‌کند.

آمیگدال ساختاری بادامی شکل است که نقش عمده‌ای در تولید پاسخ‌های احساسی دارد. همچنین به ادغام جنبه‌های احساسی تجربه در حافظه و ایجاد خاطرات و یادگیری مبتنی بر ترس کمک می‌کند. یک جفت آمیگدال در مغز وجود دارد.

آمیگدال و همسایه آن هیپوکامپ دو جزء اصلی سیستم لیمبیک هستند. هیپوکامپ، که به دلیل شباهت آن به شکل اسب دریایی نامگذاری شده است، برای ایجاد و بایگانی کردن خاطرات مرکزی است. همچنین در پردازش فضایی و توانایی یافتن راه درگیر است.

دو هیپوکامپ در مغز وجود دارد. آن‌ها همراه با آمیگدال بخش‌های اصلی سیستم لیمبیک هستند. مجموعه‌ای از نورون‌ها به نام عقده‌های قاعده‌ای برای هماهنگی حرکات فیزیکی، از جمله رفتار‌های معمولی، مهم هستند.

در ادامه راجع به نوروفیدبک ILF و الکترود گذاری روی لب‌های مختلف مغز صحبت می‌کنیم. با بسامد همراه باشید.

منبع